เจ้าพระยาภูธราภัย (นุช บุณยรัตพันธุ์) เป็นสมุหนายกในสมัยรัชกาลที่ 4–5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์เจ้าพระยาภูธราภัย (นุช บุณยรัตพันธุ์) เกิดเมื่อปีมะโรง พ.ศ. 2351 นามเดิมชื่อ นุช เป็นบุตรของเจ้าพระยาอภัยภูธร (น้อย บุณยรัตพันธุ์) ในรัชกาลที่ 3 เป็นนายสนิทหุ้มแพร แล้วเป็น หลวงศักดิ์นายเวร แล้วเลื่อนเป็น พระยาสุริยภักดี เมื่อปลายรัชกาลถูกถอด ในรัชกาลที่ 4 โปรดฯ ให้เป็น พระยามหามนตรี แล้วเลื่อนเป็น เจ้าพระยายมราช ครั้นเจ้าพระยานิกรบดินทร ถึงอสัญกรรม จึงโปรดฯให้เป็น เจ้าพระยาภูธราภัย ที่สมุหนายก[1] ในรัชกาลที่ 5 เมื่อ พ.ศ. 2418 เจ้าพระยาภูธราภัย (นุช บุณยรัตพันธุ์) เป็นแม่ทัพยกไปปราบฮ่อทางเมืองหลวงพระบางทัพหนึ่ง[2] และเป็นทัพหน้าในสงครามเชียงตุง ด้านศาสนา ได้ปฏิสังขรณ์วัดเครือวัลย์วรวิหาร และสร้างเจดีย์ 2 องค์ สำหรับบรรจุอัฐิคนในตระกูลบุณยรัตพันธุ์ หรือผู้เกี่ยวเนื่องทางตระกูล[3] และปฏิสังขรณ์วัดวรนายกรังสรรค์เจติยบรรพตาราม[4]บุตรธิดาของท่าน คือ เจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (เวก บุณยรัตพันธุ์) พระยาสีหราชฤทธิไกร (แย้ม) เจ้าจอมมารดาตลับ ของพระเจ้าบรมวงค์เธอ กรมหมื่นภูธเรศธำรงศักดิ์ และ พระองค์เจ้ากาพย์กนกรัตน์ ในรัชกาลที่ 4 และท้าวสมศักดิ์ (โหมด)เจ้าพระยาภูธราภัย (นุช บุณยรัตพันธุ์) ถึงแก่อสัญกรรม เมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2421 อายุ 71 ปี